Chełmskie tom 33 Oskar Kolberg

 Wydawnictwo PTL 1964, stron 268, twarda oprawa z obwolutą

Pierwsza część monografii obszaru, który pod nazwą Chełmskie obejmuje wąski pas pogranicza etnicznego polsko-ruskiego, ciągnącego się po zachodniej stronie Bugu, począwszy od Tomaszowa Lubelskiego na południu, aż po Drohiczyn na północy. Jest to ostatni opracowany przez Kolberga i wydany za jego życia tom. Składa się na niego, podobnie jak w innych seriach regionalnych : historyczno-geograficzny opis kraju, charakterystyka ludności, jej ubiorów, mieszkań, pożywienia, zajęć, narzędzi, z wplecioną w tekst bogatą egzemplifikacją gwarową (słownictwo, nazewnictwo, zwroty frazeologiczne itp.), a także opis zwyczajów dorocznych w cyklu kalendarzowym oraz obrzędów (chrzest, pogrzeb i 8 wesel). Ten stosunkowo bogaty materiał pochodzi częściowo z własnych badań Kolberga prowadzonych w latach 1859 i 1867-1870, częściowo z zapisów i relacji korespondentów. W decydującej jednak mierze na zasób źródłowy monografii wpłynęła współpraca Kolberga z Marią Hemplówną z Tarnowa pod Chełmem, gdzie przebywał parokrotnie, znajdując w osobie Hemplówny oddanego pomocnika w gromadzeniu zbiorów. Z okolic Chełma uzyskał też najwięcej materiału. Hemplówna sama zbierała i spisywała dla Kolberga wiadomości etnograficzne i lingwistyczne, a także teksty folklorystyczne, ponadto ułatwiła mu orientację w nowym wówczas dla niego materiale ruskim. W tomie wykorzystana jest również literatura polska z okresu 1827-1880, głównie prace K.W. Wójcickiego, Ł. Gołębiowskiego, J. Gluzińskiego, L. Kunickiego, Z. Glogera. Tom zaopatrzony jest bogato w ilustracje wykonane przez W. Eliasza (12 tablic przedstawiających stroje i jego elementy, cerkwie, chaty, sprzęty, narzędzia i pisanki wielkanocne).

Spis Treści:

Kraj

Bialskie i Radzyńskie (Podlasie)

Chełmskie

Hrubieszowskie

Lud

Drobna szlachta. Bojary, Żydzi

Mowa ludu

Ubiór

Pokarm i napój

Wieś

1. Chata

2. Sprzęty i naczynia

- kądziel krosna kobyła

- naczynia drewniane

- naczynia gliniane

Praca. Rola. Hodowla. Przemysł. Służba

- wóz, brona, socha

Zwyczaje

Kalendarz. Rachuba czasu

Boże Narodzenie (Swiatyj-weczer)

Nowy Rok (Bohatyk weczer) koza, małpa

Trzech Króli święto Jordan, szczodriwki

Oczyszczenie M.B. (Sriet. Hosp.)

Miasnyce (zapusty)

Wielki Post, Popielec u Mazurów

Zwiastowanie M.B. (Błahowisz.)

Kwietna niesziela (werbnycia)

Wielki tydzień

Woskresenie Gry

Tydzień powielkanocny

Przewodnia niedziela

Św. Jerzy (św. Jur)

Sucha środa

Zielone Świątki

Boże Ciało

Dziesiąty piątek

Św. Jan Chrzciciel , Kupalnocka

Nawiedzenie M.B.

Siedmiu braci

Spas

Wniebowzięcie M.B. (Uspenie)

Narodzenie M.B. (Roźdestwo)

Pielgrzymki

Pominki

Św. Filip (s. Pylyp)

Prażnyki

Śś. Szymon i Juda

Śś. Katarzyna i Andrzej

Niepokalane poczęcie M.B.

Św. Mikołaj

Dożynki

Obrzędy

Chrzest

Pogrzeb

Wiesele

- z okolicy Łosic, Biały

- od Kodnia, Piszczaca

- od Włodawy

- od Sawina

- od Puchaczowa

- od Chełma

- od Pawłowa

Przypisy

Kraj i ziemia

Kodeń

Chełm

Krupe

Dubieńka (Dorohusk nad Bugiem)

Dubieńka

Hrubieszów

Uchanie

Zamość

Postoły (obuwie)

Przemysł

Werbnycia (Palmowa Niedziela)

Parafije ruskie w Chełmskiem