Gorce - jeden z najpiękniejszych łańcuchów górskich polskich Karpat Zachodnich, charakteryzujący się wyjątkowymi wartościami przyrodniczymi, kulturowymi i krajobrazowymi - w okresie II wojny światowej był teatrem wielu dramatycznych wydarzeń, Już u samych początków okupacji na terenie Podhala uformowała się organizacja konspiracyjna: "Konfederacja Tatrzańska". Mimo tego iż uległa rozbiciu, wielu ocalałych członków stanowiło kadrę przyszłych podhalańskich oddziałów Z.W.Z.-A.K.

W latach 1943-45 szczególnie intensywnie działały ty duże oddziały partyzanckie Armii Krajowej oraz zgrupowania partyzantów sowieckich. Nieopodal przysiółka Polanki nad Szczawą zlokalizowano jedną z największych w okupowanej Polsce placówek odbioru zrzutów lotniczych o kryptonimie "Wilga II" W wyniku akcji "Burza" w roku 1944 sformowano regularną, dużą jednostkę partyzancką - I Pułk Strzelców Podhalańskich A.K. Jego 4 Batalion "Nowy Targ" dowodzony prze kpt. Juliana Zapałę - "Lamparta" bazował w rejonie Ochotnicy, która latem i jesienią 1944 roku nazywana była "Partyzancką Republiką". Na jej terenie partyzanci polscy i sowieccy stoczyli m.in. dwie zwycięskie bitwy ze znacznymi siłami niemieckimi. Wieś Ochotnica ciężko jednak zapłaciła za współpracę z partyzantami. Ceną była pacyfikacja Ochotnicy Dolnej 22-23 grudnia 1944r., zwana "Krwawą Wigilią" Po zakończeniu II wojny światowej - Gorce stanowiły obszar działań antykomunistycznego oddziału dowodzonego przez Józefa Kurasia "Ognia".

Operacje powietrzne nad obszarami Gorców rozpoczęty się już w pierwszych dniach września 1939 od udanych ataków polskich samolotów z 24 i 31 Eskadry Rozpoznawczej na niemieckie jednostki zmotoryzowane w rejonie Podwilka i Chabówki. W latach 1943 - 44 nad polskimi górami miało miejsce wiele dramatycznych wydarzeń, związanych zarówno z operacjami zrzutowymi dla oddziałów A.K. jak i z misjami bombowymi 15 i 8 Armii Powietrznej Lotnictwa Armii Stanów Zjednoczonych. Misje te skierowane przeciwko ośmiu centrom niemieckiego przemysłu chemicznego na Śląsku, stanowiły istotną część tak zwanej „kampanii paliwowej" która w podstawowy sposób przyczyniła się do pozbawienia armii niemieckiej zasobu paliw płynnych. Nad górami walczyło też i ponosiło straty lotnictwo sowieckie (m.in. tracąc bombowiec, rozbity pod Turbaczem).

Od wiosny 1944 roku jednymi z podstawowych lecz i najtrudniejszych celów wszystkich grup bombowych 15 Armii Powietrznej U.S.A.A.F. byty kompleksy zakładów petrochemicznych w Blachowni Śląskiej (Blechhammer Nord, Sud). Zdzieszowicach (Odertal), Czechowicach Dziedzicach. Trzebini i Oświęcimiu - Dworach. Celem misji o numerze 166 dla 459 Grupy była w dniu 18 grudnia 1944 fabryka benzyny syntetycznej. I.G. Farbenindustrie w Dworach k. Oświęcimia. Ok. 8 rano samoloty 459 Grupy wystartowały z lotniska Giulia Field nieopodal miejscowości Cerignola. położonej na równinach Foggi. Załogę bombowca typu B-24 J nr 42-51714 o imieniu własnym "California Rocket" stanowili : pilot - William J. Beimbrinek, drugi pilot - Spencer P. Felt, nawigator - Thaddeus A. Dejewski, (z pochodzenia Polak), bombardier - Robert T. Nelson, mechanik - Edward J. Sich, radiooperator - Walter B. Venable, strzelec dolnej wieży - Jack B. Blehar, strzelec przedniej wieży - Clarence A. Dallas. strzelec tylnej wieży - William J. McCuttie i strzelec boczny - Bernard C. Racine. Samolot ten należał do 757 Dywizjonu 459 Grupy Bombowej 304 Skrzydła Bombowego 15 Armii Powietrznej U.S.A.A.F. Na skutek ostrzału artylerii przeciwlotniczej - trzy silniki bombowca przestały pracować niedługo po minięciu miejscowości Strumień, stanowiącej wówczas punkt początkowy kursu bojowego. Po wyrzuceniu zabezpieczonych bomb w rejonie Pszczyny (aby nie wywołać strat po za celem). skierowano się ku liniom rosyjskim, gdyż osiągnięcie baz włoskich z trzema unieruchomionymi silnikami i bez eskorty było niemożliwe. Nawigator odchylił kurs na południe, by nie przelatywać nad Wadowicami i Krakowem. W tak dramatycznej sytuacji nastąpił atak trzech myśliwców niemieckich Messerschmitt Bf - 109. Pilot Liberatora przyjął beznadziejną walkę, wykonując zwrot na zachód, w kierunku nadlatujących myśliwców. Niemieccy piloci (być może nie dysponujący już amunicją po poprzedniej walce) nie ryzykowali starcia ze zdesperowaną załogą i przerwali atak na maszynę i tak nie mającą szans na powrót do bazy. Niedługo potem ostatni z pracujących silników zaczął tracić moc i dowódca maszyny rozkazał opuścić pokład. Ewakuacja odbyła się spokojnie i w przepisowej kolejności; lotnicy skakali z maszyny, lecącej obszernym, prawym skrętem nad pasmem Lubania. Runka i Kiczory w Gorcach. Lądowali na polanach powyżej Lubańskiego Potoku, Kudowskiego Potoku, Studzionek i na stokach Kiczory. 9 członków załogi zostało odnalezionych dzięki szybkiej i dobrze zorganizowanej akcji ratunkowej, przeprowadzonej przez partyzantów 4 Batalionu ,Nowy Targ” I P.S.P. A.K. oraz przez mieszkańców wsi Ochotnica. W czasie akcji poniósł jednak śmierć z rąk patrolu niemieckiego mieszkaniec Białówki - Józef Franasowicz. Nie udało się odnaleźć dowódcy maszyny por. Williama J. Beimbrinka. Skakał on jako ostatni i zginął najprawdopodobniej z powodu zbyt niskiego pułapu skoku, w rejonie Polany Młacnego po wschodniej stronie Doliny Łopusznej. Uratowani lotnicy przebywali około 3 dni w kwaterze IV Batalionu na Kurnytowej Polanie oraz w gospodarstwie Sędzimirów w Forędówkach, w Ochotnicy Górnej. Przeprowadzono ich następnie na kwaterę dowództwa pułku w Bukówce. Tam rezydowało dowództwo Pułku i dowództwo I Batalionu. Fenomenem Pułku było to, iż w jego szeregach przebywało pomiędzy 20 a 30 żołnierzy najróżniejszych narodowości, głównie lotników z zestrzelonych maszyn. Oprócz dziewięciu Amerykanów z Liberatora "California Rocket" przebywało tam od wrżeśnia 1944 pięciu kolejnych - z „Latajacej Fortecy" nr 44-6412, zestrzelonej 13 IX 1944 między Czarnym Dunajcem a Jabłonką: August Kroschewski, Richard L. Hansler, Harold E. Beam, Gorgon W. Sternbeck, Alois C. Suhling; następnie Brytyjczycy Alex Johnson, Patrick O'Neal, Szkot - John Duncan, Kanadyjczyk Hubert Brooks. Dołączało do nich szereg następnych; w tym lotnik z Południowej Afryki, Brytyjczycy ze 178 Dywizjonu R.A.F., Belg i inni. Stamtąd, po 20 stycznia 1945, lotnicy wyruszyli na spotkanie wojsk sowieckich. Po wielu perypetiach dostali się do Odessy, skąd statkiem wrócili do Włoch, zaś po zakończeniu wojny - do domu. Po wojnie kontakt z lotnikami utrzymywał ś.p. Zbigniew Faix -Dąbrowski (ps. Bohun), niegdyś adiutant dowódcy 4 Batalionu I P.S.P., współuczestnik akcji ratowniczej w Ochotnicy.

Od roku 1983 grupa amatorów - historyków lotnictwa, współpracująca z Muzeum Lotnictwa w Krakowie prowadziła systematyczne badania w miejscu katastrofy maszyny oraz na całym obszarze Podhala. Pozwoliły one w końcu zrekonstruować ostatnią misję Liberatora „California Rocket", skład jego załogi, przebieg akcji ratowniczej, podjętej przez 4 Batalion I P.S.P. i udział w niej mieszkańców Ochotnicy Górnej i Dolnej, a nawet wygląd maszyny i przypuszczalny układ jej wraka po katastrofie. W oparciu o wspomniane badania (w tym także inwentaryzację fragmentu lasu z odnalezieniem „drzew świadków" ze śladami katastrofy sprzed półwiecza) opracowano koncepcję miejsca pamięci. Projekt wykonano w Instytucie Architektury Krajobrazu Politechniki Krakowskiej (arch. Jadwiga i Krzysztof Wielgus, pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Marii Łuczyńskiej-Bruzdy, przy konsultacji dr hab. inż. arch. Piotra Maczki - architekta Gorczańskiego Parku Narodowego). Miejsce pamięci, nazwane „Uroczyskiem Pamięci pod Przełęczą Pańska Przechybka" składa się z wielu zespolonych elementów, w tym symbolu dziobu maszyny z wkomponowanym oryginalnym fragmentem poszycia przodu kadłuba, znaku końcówki płata i oznaczonych "drzew świadków". Symbol "pustej Kabiny" - będący wspomnieniem po zaginionym dowódcy - por. pil W.J. Beimbrinku, zlokalizowany jest z dokładnością do 2-3 m w stosunku do miejsca, gdzie rzeczywiście znalazł się przód rozbitego tu bombowca. W roku 1988 z incjatywy środowiska kombatantów A.K. z Nowego Targu ustawiono i poświecono "Krzyż Zapomnianej Mogiły" w przybliżonym miejscu ostatniego spoczynku ś.p. por. Williama Beimbrinka na Polanie Młacnego, pochowanego tu, wedle wszelkich poszlag, po odnalezieniu przez mieszkańców Łopusznej (bez powiadomienia ówczesnych komunistycznych władz) w lutych 1945r.
W roku 1994, w 50 rocznicę wydarzeń, w miejscu katastrofy Liberatora ustawiono znak pamięci. poświęcony zaginionemu Dowódcy maszyny, oraz wszystkim, którzy przyczynili się do uratowania Jego Załogi. Jest to również znak szerszego zjawiska: udziału i strat lotnictwa Stanów Zjednoczonych w działaniach nad terytorium Polski (ilość maszyn strąconych lub zmuszonych do lądowania na naszym terytorium znacznie przekracza 100). Budowa miejsca pamięci była wspólną inicjatywą Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie oraz Społecznego Komitetu, zawiązanego w Ochotnicy Górnej i Dolnej. Realizacja była możliwa dzięki środkom przyznanym przez Kancelarię Prezydenta R.P., Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i ze środków M.L.P. w Krakowie. Współtwórcą unikatowej koncepcji „Uroczyska Pamięci" jest Gorczański Park Narodowy. który opracował i zrealizował specjalną, historyczno-przyrodniczą ścieżkę edukacyjną do miejsca katastrofy (autor: dr Jan Loch). Odsłonięcia pomnika dokonali trzej członkowie załogi Spencer Feld, Thaddeus Dejewski i Edward Sich, w obecności licznych przedstawicieli Władz Polski i USA, środowisk kombatanckich i mieszkańców Gminy Ochotnica Dolna. Członkowie załogi byli wtedy gośćmi Szefa Kancelarii Prezydenta R.P. Lecha Wałęsy, Ministra Stanu - prof. Janusza Ziółkowskiego. Od tego czasu poszczególni członkowie dawnej załogi "California Rocket" byli w Polsce jeszcze, kilkakrotnie, prywatnie, przyjeżdżając tu z rodzinami. Ich związki z Polską i Podhalem są bliskie i serdeczne. W swej działalności i publikacjach są rzecznikami dobrego imienia naszego kraju i ludzi, którzy przed półwieczem udzielili im pomocy i schronienia.

W latach 1996-98 udało się uratować dawną kwaterę dowództwa 4 Batalionu I PSP - zabytkowy szałas Kurnytów i Czepieli w Dolinie Forędówek, gdzie przebywali też lotnicy amerykańscy. Gospodarują tam obecnie harcerze z Federacji Drużyn im. Cichociemnych, którzy wykonali najważniejsze prace remontowe i opiekują się zabytkiem. Więcej informacji o opisanych wydarzeniach oraz szczegółowy opis ścieżki edukacyjnej znaleźć można w książce "Liberator w Gorcach" (Kraków - Dębica 2001),

Lotnicy załogi Liberatora z 459 Grupy Bombowej na Lotnisku Giulia Field w Cerignoli. Część z nich stanowiła załogę Liberatora "California Rocket" z dnia 18 Grudnia 1944r. W drugim rzędzie od lewej stoją: Nawigator Thaddeus Dejewski, drugi pilot Spencer P. Felt oraz Pilot William J. Beimbrink

źródło: skansen-studzionki.pl

Liberator - źródło Wikipedia

Nie wolno spać, ale można zrobić sobie "Historyczną Drzemkę"

Polecana Mapa:

Gorce - mapa Compass

Kliknij